مرور جامعی بر تکنیکهای ویرایش هدفدار ژنوم و ابزارهای بیوانفورماتیکی آن
دوره 10، شماره 2، فروردین 1398، صفحه 263-286
عباسعلی امام جمعه؛ حسین ادیم؛ جواد ظهیری
چکیده مهندسی هدفدار ژنوم تغییر دقیق ژنوم در بسیاری از موجودات زنده با استفاده از نوکلئازهای مهندسیشده که امروزه بهعنوان یک تکنولوژی نوظهور با قابلیت و قدرت بالا مطرحشده، است. همه ابزارهای مهندسی ژنوم مبتنی بر ایجاد شکست دورشتهای (DSBs) در جایگاه هدف و سپس ترمیم متعاقب آن از طریق یکی از دو مسیر نوترکیبی همولوگ (HDR) یا اتصال انتهاهای غیرهمولوگ (NHEJ) هستند که از این طریق قادرند تا تغییرات ژنتیکی مورد نظر و دلخواه را ایجاد کنند. ابزارهای اصلی ویرایش ژنوم شامل اندونوکلئازهای انگشتروی (ZFNs)، اندونوکلئازهای افکتور شبهفعالکننده رونویسی (TALENs) و سیستم کریسپرکاس/Crispr)Cas۹)هستند. این قبیل ابزارها با ایجاد تغییرات دقیق در اطلاعات ژنتیکی برای اهداف مختلف، تحول بزرگی را در علوم مختلف بهخصوص پزشکی، تحقیقات بیولوژیک و بیوتکنولوژی ایجاد نمودهاند. بهبود بیماری نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) از طریق تخریب ژن CCR۵ با میانجیگری ZFN یکی از مثالهای شاخص بهمنظور نشاندادن قابلیت بالای ZFNs در ویرایش ژنوم است. تغییر ژنوم در موجودات زنده غیرمدل با پیدایش TALENs در سال ۲۰۱۰ امکانپذیر شد. سپس در سال ۲۰۱۳، سیستم CRISPR/Cas۹ باعث شد تا دوره جدیدی از تحقیقات مربوط به ویرایش ژنوم آغاز شود، بهطوری که از آن بهعنوان انقلابی در بیولوژی یاد میشود. همچنین بهزودی ویرایش ژنوم امکان درمان بیماریهای ژنتیکی را نیز فراهم خواهد آورد. چشمانداز ویرایش ژنوم در تولید محصولات و دامهای با ویژگیهای مفید نیز امیدبخش است. بهعنوان مثال میتوان به تولید قارچ خوراکی مقاوم به قهوهایشدن اشاره نمود، که این محصول با غیرفعالکردن ژنهای کدکننده پلیفنولاکسیداز تولید شده است. تولید کلزا و برنج مقاوم به علفکش با سیستم CRISPR/Cas۹ نیز از این موارد است. این قبیل محصولات تحت عنوان محصول ویرایششدهای که تراریخته (GMOs) نیستند، شناخته شدهاند. در این مرور به ابزارهای اصلی ویرایش ژنوم، خلاصهای از کاربرد آنها در بهبود محصولات زراعی و نسل آینده اصلاح گیاهان زراعی و منابع اصلی محاسباتی آنها پرداخته خواهد شد.
بازسازی و مدلسازی شبکه متابولیک تلفیقی از سیانوباکتر برای افزایش تولید سوخت زیستی
دوره 9، شماره 2، فروردین 1397، صفحه 193-199
رضا محمدی؛ جواد جواد ظهیری؛ محمدجواد نیرومند
چکیده اهداف: در چند دهه اخیر تولید سوختهای زیستی یکی از تلاشهای امیدبخش در عرصه زیستفناوری بوده است. سیانوباکترهای تکسلولی، میکروارگانیزمهای بسیار پراکنده و فتوتروفیکی هستند که قادرند بهعنوان کارخانجات کوچک تولیدکننده سوختهای زیستی عمل کنند. هدف مطالعه حاضر بازسازی و مدلسازی شبکه متابولیکی تلفیقی از سیانوباکتر بهمنظور افزایش تولید سوخت زیستی بود.
مواد و روشها: در مطالعه محاسباتی حاضر یک نرمافزار برای ادغام شبکههای متابولیکی بازسازیشده، بهمنظور بهینهسازی و افزایش کارآیی آنها توسعه یافت و به اسم iMet نامگذاری شد. ابتدا از iMet برای ادغام سه شبکه متابولیکی از قبل بازسازیشده سینکوسیستیس ۶۸۰۳ PCC (Synechocystis PCC۶۸۰۳) استفاده شد. در مرحله بعد، شبکه بازسازیشده بهدستآمده، برای تولید چهار نوع سوخت زیستی شامل اتانول، پروپانول، بوتانول و ایزوبوتانول مدلسازی شد.
یافتهها: مدل جدید ادغامشده ۸۰۸ واکنش و ۵۶۰ متابولیت داشت. مقدار فلاکس یا جریان آن در مدل ادغامشده، ۰۲۹۵/۰ بر ساعت محاسبه شد. این عدد نسبت به سه مدل قبلی افزایش قابل توجهی نشان داد. سلولها تقریباً هر ۲۴ساعت، یکبار تقسیم شدند. میزان فلاکس چهار نوع الکل و حداکثر بازده تئوری آنها در مدل ادغامشده نسبت به سه مدل قبلی افزایش نشان داد. فلاکس تولید اتانول در تمامی مدلها از فلاکس سه الکل دیگر بزرگتر و واکنشهای تولید اتانول به جریان یا فلاکس مرکزی کربن از همه نزدیکتر بود.
نتیجهگیری: آنالیزهای تعادل جریان افزایش پوشش شبکه متابولیک، افزایش تولید سوختهای زیستی و کاهش تعداد واکنشهای بلوکهشده را در مدل جدید نشان میدهد و از این طریق کارآیی نرمافزار توسعهیافته iMet اثبات میشود.